miércoles, 23 de enero de 2013

¿Por que volvoretas y no bolboretas?

Por el título del blog seguramente os habreis dado cuenta de mi procedencia gallega (Pontevedra, 1972), y a mas de un@, seguramente, le haya llamado la atención que emplee el término “volvoreta” para referirme en galego a las mariposas, en vez del término normativo “bolboreta”, tal y como aparece en el diccionario de la Real Academia Galega. Dos son las razones (mas convincentes o no) que puedo ofrecer al respecto: 

-por un lado, en el Diccionario de diccionarios o Corpus lexicográfico da lingua galega coordinado por D. Antón Santamarina (Seminario de Lingüística Informática – Grupo TALG / Instituto da Lingua Galega, 2006-2011) consultando los dos vocablos vemos que:

-para Volvoreta se recogen diez citas, las de los diccionarios de:
  • Marcial Valladares Núñez (Diccionario gallego-castellano,   Santiago, Imp. Seminario Conciliar, 1884)
  • X. Filgueira Valverde et al. (Vocabulario popular castelán-galego, publicado por entregas en El Pueblo Gallego1926)
  • Leandro Carré Alvarellos (Diccionario galego-castelán, 1ª ed., Lar, A Cruña,1928-1931;  2ª ed., A Coruña, Roel, 1933 e 3ª ed., A Coruña, Roel, 1951 y Diccionario galego-castelán e Vocabulario castelán-galego, A Coruña, Moret, 1979)
  • José Ibáñez Fernández (Diccionario galego da rima e galego-castelán, Madrid, 1950)
  • Eladio Rodríguez González (Diccionario enciclopédico gallego-castellano, Galaxia, Vigo,1958-1961)
  • X.L. Franco Grande (Diccionario galego-castelán, 2ª ed., Galaxia, Vigo, 1972).
diccionario volvoreta

-para Bolboreta se recogen tan solo 2 citas, las de los diccionarios de:
  • Juan Sobreira Salgado (Papeletas de un diccionario gallego, ed. de J. L. Pensado Tomé, Instituto de Estudios Orensanos, Ourense, 1979)
  • Constantino García González (Glosario de voces galegas de hoxe, Universidade de Santiago, Verba, anexo 27, 1985)


- por otro lado, está una cuestión de gusto puramente personal, a modo de “aliteración visual” si se puede expresar así ... donde las “V” de volvoretas me recuerdan a la posición de las alas de las mismas, muchas veces, cuando posadas sobre una hoja o rama, parecen atentas y vigilantes, como preparadas para emprender rápidamente el vuelo ... 

15 comentarios:

  1. Totalmente de acuerdo .... hasta parece que suena mejor y es mas dulce ....

    ResponderEliminar
  2. Si decides escribirlo con "V" pese a que es incorrecto porque te gusta...allá cada uno.
    En portugués se dice "borboreta" también con "b"
    Y la "B" también puede verse como el ala de una mariposa ;)
    Coincidimos en que es una linda palabra y un ser precioso

    ResponderEliminar
  3. Amime gusta mas volvoreta,las uves parecen dos alas.

    ResponderEliminar
  4. Es igual total dice lo mismo, pero la palabra es hermosa.

    ResponderEliminar
  5. Igual no...volvoreta es un vulgarismo. Lo correcto es bolboreta.

    ResponderEliminar
  6. Soy de una zona limitrofe a Galicia, entiendo y hablo gallego ( el normativo, no lo domino y no me gusta), 2 o 3 dias a la semana me desplazaba a Lugo, El Barco de Valdeorras y a Orense, Todo esto lo digo en relaccion a la palabra "Volvoreta", que me parece alucinante, bonita y descriptiva, pero nunca la oi, y si mariposa y mariposiña. Si sabia de un relato de W. Fernandez Florez titulado "Bolboreta" y de algun uso en autores "cultistas".

    Mi pregunta es: si en alguna parte de Galicia se usaba esa palabra, que yo, en la vida real nunca escuche.

    ResponderEliminar
    Respuestas
    1. La novela de Fernández Flórez lleva por título Volvoreta, no Bolboreta. A mi me da lo mismo como se escriba pero Fernández Flórez tituló así a su novela

      Eliminar
  7. O principio da ortografía galega é aproximarse á etimoloxía nestes casos de v e b. Neste caso a orixe non está clara porque hai bolboreta, borboleta, polvoreta e máis variantes. Hai zonas de Galicia onde se perdeu bolboreta ou se usan outras formas. Bolboreta e volvoreta son as máis usadas na literatura, O de volvoreta por cruzarse a palabra co volver, pero parece que non ten nada que ver. en 1975 (datos do Atlas Linguistico) boa parte do sur de Galicia, nas provincias de Pontevedra, sur de Lugo e Ourense dicía bolboreta, non sei na Coruña

    ResponderEliminar
  8. Por certo o Glosario de Voves Galegas non usa "v" nunca, porque o que fai é unha transcrición case fonética. Hai que ler "a letra pequena" ou polo menos a introdución dos libros :) Un saúdo

    ResponderEliminar
  9. Perdoem-me se escrevo em português, a lingua irmã do galego mas creio ser aqui especialmente adequado.
    Se a palabra bolboreta / volvoreta tiver a mesma origem da nossa palavra portuguesa borboleta, eu não sendo linguista sou da opinião que o correcto será SEMPRE bolboreta e nunca volvoreta.
    Isto porque a origem da própria palavra borboleta, diferente de todas as outras usadas para caracterizar os insectos da ordem Lepidoptera, está envolta em mistério. Qual a sua origem e evolução? será que vem de uma das linguas pré-romanas antes da latinização? será que chegou ao português e depois por contacto entre as populaçoes de Portugal e Galiza passou de borboleta a volvoreta / bolboreta? Será que o termo volvoreta é uma castelhanização do termo (galaico) português? São tudo questões em aberto e nunca encontrei um trabalho académico de linguística que a isso respondesse. Mas tenho uma ideia ao menos sobre a origem da palavra borboleta, derivada da minha pesquisa e viagens pelo norte de África, em Marrocos. Não é uma história, aconteceu mesmo:
    Certo final de tarde no meio das montanhas do Atlas em Marrocos e depois de um dia de trabalho de campo à procura de borboletas parei num pequeno gîte no meio da montanha, gerido por uma familia berbere (em Marrocos há duas etnias principais: a berbere e a árabe, sendo os berberes os habitantes originais do país e têm a sua própria lingua e costumes). Aquela noite fomos bem recebidos em casa deles e tentámos comunicar como podiamos, no nosso francês rudimentar mas quando explicámos o que faziamos (estudar borboletas) eles perceberam imediatamente a palavra, em português: para GRANDE espanto nosso. Parece que o termo que eles usam para designar "borboleta" é "ibirbliu" que oralmente se parece extraordinariamente com borboleta. A minha teoria é que o termo apareceu na Peninsula Ibérica aquando da colonização da mesma durante a expansão do Al Andalus, no século 8. O povoamento foi feito essencialmente por povos berberes e não árabes (borboleta em árabe: farasha/fertito) e é possivel que tenha ficado em Portugal (e Galiza?). Deste modo, acho ser essa a origem da palavra... e assim tenho mais facilidade em aceitar o termo bolboreta que o volvoreta. Ainda para mais quando oralmente a substituição do v pelo b é um fenomeno recente em Portugal (no sul) e pode ter ocorrido o mesmo na Galiza (o termo original bolboreta / borboleta / ibirbliu) cheio de b's influenciado pelo castelhano passou a volvoreta. Muito mais há a falar sobre o assunto...

    ResponderEliminar
  10. Yo apenas se unas palabras de gallego, leo todo lo que puedo en ese idioma que me encanta y que es el de mi Abuelo. No voy a opinar porque no lo creo correcto dado mi escaso conocimiento del mismo, sólo compartiré que a mi me parece que volvoreta se ve mejor. Desde que escuché la palabra por primera vez se me hizo natural escribirla así, luego conocí el libro de Wenceslao Fernández Flores. Volvoreta es una palabra dulce, como el gallego.

    ResponderEliminar
  11. Muy bonita la entrada y la palabra. En Sanabria había oído decir "porvoreta" o "polvoreta" no sé si hace relación a un origen de la palabra en el polvo que dejan sus alas en nuestros dedos infantiles.

    ResponderEliminar
    Respuestas
    1. Muy creativa e intuitiva observación. La compro también .

      Eliminar